Балык Бистәсе районының Югары Ырга авылында яшәүче Рузалия апа Сәлахова янына кайлардан гына килмиләр. Араларында авыруы соңгы чиккә җитеп, бар өметен дәвалаучыга баглаучылар да, инде күптән сихәтләнеп рәхмәт белдерергә килүчеләр дә бар. Май бәйрәмнәреннән файдаланып, узган атнада Рузалия апа белән якыннанрак танышырга теләп мин дә Югары Ыргада булып кайттым. Халык телендә икенче төрле Тулыш дип йөртелгән салада 100 гә якын хуҗалык, тугызьеллык мәктәп бар. Бетеп бара торган авыллар рәтенә дә кертмәс идем аны. Биредә төпләнеп калучы яшьләр булуын да исәпкә алсак, киләчәге өметле күренә. Тик мондагы юлларның начарлыгы искитәрлек, урамнарга керерлек түгел. Рузалия апа яши торган йортка да басу аша салынган юлдан төштек. Шушы авылда гомер итүче газета укучыларыбыз юкка гына юлсызлыктан зар елап шалтыратмый икән редакциягә.

 Сәлаховлар йортына аяк басканда башына ак яулык чөйгән Рузалия апа аш өен­дә кайнаша иде. Бәйрәм­гә шәһәрдән балалары, туганнары кайткан икән. Сарык һәм тавык итеннән ике төр­ле аш пешергән, мулдан табын корган ул. 

— Хәзер төшке ашка җые­лырга тиешләр. Кайсы бакчада, кайсы әтиләре белән фермага китте, — дип елмайды хуҗабикә.

Авыл җирендә эшнең кай­наган вакыты шул. Кылны кырыкка ярырдай ук чак булмаса да, эшләгән кешегә эш җитәрлек.  Мәшәкатьле­рәк вакытына туры килсәк тә, безнең белән сөйлә­шү­дән баш тартмады Рузалия апа.

— Бакча эшләре дә көтеп тора, дәваланырга килүчеләр дә булды. Шулай көне буе өй белән бакча арасында йөрим бүген. Бер хатын ирен эчкечелектән туктатырга алып килде, аларны  әле генә озаттым, — дип үз артыннан түр якка дәште ул. — Күрәзәче, багучы, сихерче дә түгелмен, — дип дәвам итте сүзен Рузалия апа. — Фәкать Коръән сүрәләре укып һәм үземнән килүче биоток белән дәвалыйм. Миңа йөрүче 10 эчкеченең 9 ы гына ахыргача дәвалана. Алары да Аллаһка ышанучылар. Яныма килүчеләр намаз укый белсен, дин юлында булсын димим. Кешене дин­гә көчләп, өндәп кертергә ярамый. Ул бу юлга вакыты җиткәч үзе басачак. Аллаһының барлыгын һәм берлеген һәркем танырга тиеш. Яр­дәм сорап килүчеләргә: “Кү­ңелегездә Аллаһы Тәгалә яши икән, аны беркайчан исегездән чыгармагыз”, — дим. Сеансларга йөрүче­ләр­дән: “Ник башыңа яулык япмадың, нишләп ачык кием­ кидең?” — дип тә сорамыйм. Аларны миңа Аллаһы Тәгалә җибәргән һәм үземә йөк­ләнгән бурычны үтәргә тиеш­мен. Яшермим, дәваланырга йөрүчеләр арасында дин юлына кереп китүчеләр дә шактый. Тик бу һәркемнең үзеннән тора.

Рузалия апа үзен психолог та дип саный. Чөнки янына гаиләсе таркалып, тормышында авыр хәлләргә юлыгып киңәш сорап килүчеләр дә күп икән.

— Болардан тыш күз тию­дән, бозыктан, ашказаны җәрәхәте, хондроз, экзема кебек авырулардан, ә хатын-кызларны исә җенси чир­ләр­дән дә дәвалыйм. Наркотиклар, комарлы уеннардан арына алмаучыларны да алып киләләр. Бу шайтан коткыларыннан котылу өчен бер сеанс җитә, — дип сөй­ли дәвалаучы.

— Бу чирләргә нәрсә сә­бәпче була? — дип сорашам аннан.

— Раббыбыз бир­гән авы­рулар өч төркемгә бүлеп карала. Аллаһы Тәгалә бе­рәү­ләргә чирне гөнаһларын киметү өчен бирә. Бәлагә тарыгач кына кеше тәүбәгә килеп, кылган начар гамәлләренә үкенә, Раббыбыздан гөнаһларын ярлыкауны сорый башлый. Икенчеләргә исә авыруны яратып, сынап карау өчен бирә. Кыенлыкларга түзә алучыларга ахи­рәт көнендә җән­нәт ишек­ләре тизрәк ачылыр. Өченчеләрнең авырулары җиде буын нәселдән күчә, — дип аңлата дәвалаучы.    

Йөккә уза алмаучы хатын-кызлар да еш йөри икән аңа. Үзе дөньяга туарга ярдәм иткән сабыйларның һәрберсен хәтерли ул.

Рузалия апа Олы Солтан авылы кызы, 1985 елда Югары Ыргага килен булып төшкән. Дин кануннарына буйсынып яшәгән гаиләдә үскән. Нәселләрендә әнисе ягыннан абыстайлар, әтисе яклап муллалар байтак булган. Кечкенәдән догалар өйрәткән әбисенә мең рәх­мәтле ул.

— Укыган чакта пионерга, комсомолга кердек. Бервакытта да үземне атеист дип санамадым һәм һичкайчан иманымны онытмадым, — ди Рузалия апа.

Олы Солтанның 10 еллык мәктәбен бетергәч, Казан дәүләт университетының татар филологиясе факультетына укырга керә. III курс­та белем алганда 3 ел яратып йөргән егете Миңлеәх­мәткә кияүгә чыга. Ике елдан соң яшь гаиләгә шатлык өстәп олы уллары Илнур туа.

— Миңлеәх­мәт тәүге мә­хәб­бәтем иде. Хыялларыбыз да, уйларыбыз да бер булды. Икебез дә табигатькә гашыйк, авылны үлеп яратабыз. Һәм киләчәгебезне дә аның белән бәйләргә теләп, мин укып бетергәч, 1987 елда Миңлеәх­мәтнең кендек каны тамган җиргә — Югары Ыргага күченеп кайттык, — дип хатирәләр дәфтәрен актарды Рузалия апа.

Яшь парга колхоз йорт бирә. Гаилә башлыгы күмәк хуҗалыкта трактор иярләсә, Рузалия апа мәктәпкә укытучы булып эшкә урнаша. Берничә елдан, гаиләләрен тагын да түгәрәкләндереп, икенче уллары Илназ дөньяга килә. Ләкин яшь парның бәхетле мизгелләре озак дә­вам итми. Рузалия апа башта әтисен, аннан әнисен җирли. Ә 1993 елда Сәлаховлар гаиләсенә янә кайгы килә. Эш урынында авыр тән җәрәхәте алып, Миңлеәх­мәт абый ике улын ятим, яраткан хатынын ялгыз калдырып бакыйлыкка күчә. Тик күзлә­рен мәңгелеккә йомар алдыннан абыйсы Миңнурга Рузалия апага өйләнергә әманәт әйтеп калдыра ул. Шул ук теләген хатынына да белдерә.

Инде эне-сеңелләрен баш­лы-күзле итеп бетергән Миңнур шул ук елны үзе дә гаилә корырга планлаштырган була. Язмышыңа язылган алдыңа килә, диләр бит. Энесенең соңгы теләген дә үтәми мөмкин түгел. Таянычсыз калган Рузалия апа, әтисез калган Илнур һәм Илназ хакына үз бәхетеннән баш тарта Миңнур. Бер ел яратып йөргән кызына барысын да аңлатып, яңа тормыш корырга карар итә.

Мәрхүм иренең әманәтен башка сыймаслык хәл итеп кабул иткән Рузалия апа, Миннәхмәт абыйны җир­лә­гәч, Казанга китәргә уйлый. Ләкин Миңнур абый аның юлына каршы төшә. Каенанасы да оныкларыннан ае­рылырга теләми, киленен олы улы белән никахлашырга үгетли башлый. Ике ут арасында калган Рузалия апа чарасызлыктан ризалашырга мәҗбүр була.

— “Минем өчен тормы­шың­ны җимермә. Балаларны үзем үстерәм, хатының белән килеп булышып йө­рер­сез”, — дип елап үгетләдем Миңнурны. Тик ул сү­зен­дә нык торды. Авырлыкларны бергәләп җиңәрбез, вакыт яраларны дәвалар, диде.

Яраткан кешесен югалту ачысы, икенче кеше белән яңа тормыш башлау... Рузалия апа үз эченә бикләнә, төн­нәрен елап уздырып, ши­гырьләр яза. Күңелен бимазалаган сорауларга җа­вап эзләп, кулына Коръән ала.

— Кыен чакларымда Миңнур гел янымда булды. Ничек кенә юатырга тырышмады. Бер ай аның белән ир һәм хатын булып яшәмәдек. Күзгә-күз карап сөйләш­мә­дек, хат аша аралаштык. Әй­тер сүзләребезне дәфтәр битенә язып, өстәлгә куеп калдыра идек. 40 көннән соң никах бозыла, дип ишеткәч, бар көчебезне җыеп, алга таба яши башладык. Көтмә­гәндә бүләкләр ясап сөендерүе, игътибарлы булуы, хөрмәт итүе, балалар өчен үлеп торуы белән күңелемә ачкыч таба алды Миңнур. Улларым да аны үз әтиләредәй яратты. Хәзер дә бер эшне дә Миңнур белән киңәш­ләш­мичә эшләмиләр. Янә­шәм­дә һәрчак терәк, балаларыма яхшы, үрнәк әти булганы өчен Миңнурга рәхмәт­лемен.  

Әңгәмә барышында Рузалия апага күз салам. Иңнәрендә ничаклы авырлыклар күтәреп тә сабыр булып калган ул. Йөрәк түрендәге моңсу хатирәләрен яңартканда да тыныч кына сөйләвен дәвам итә. Язмышына үпкә белдерми, үткәннәре өчен үкенми.

Сынау өстенә сынау ди­гәндәй, шул ук елны беренче тапкыр мәрткә китә Рузалия апа.

— Октябрь ае, иртәнге сә­гать дүртләр тирәсе. Йоклап яткан җиремнән җаным тә­немнән аерылып күккә очты. Янымда ак сакаллы бабайлар Коръән сүрәләре укый. Миңа да шул догаларны, кешеләрне билгеле бер авырулардан ничек дәвалап булуын өйрәттеләр. Әлеге ха­ләт күпмегә сузылганын тө­гәл генә әйтә алмыйм. Җа­ным белән тәнем кушылганда өйдә тынлык, барысы да йоклый иде. Куркып, озак уйланып яттым. Күргән­нә­рем турында беркемгә сөй­ләмәдем. Ышанмаслар, исәр­ләнгән икән дип уйларлар дидем, — дип үткән­нәрне искә алуын дәвам ит­те Рузалия апа.

Бу турыда якыннарына соңрак сөйли ул. Үзендә көч барын сизеп, бер-ике авыруны дәвалап карый. Шуннан соң бер-бер артлы тагын ике тапкыр мәрткә китә. Аннан ныклап торып дәвалау белән шөгыльләнә башлый. Сәлаховлар капка тө­бендә чират барлыкка килә. Кайлардан гына эзләп тапмыйлар аны. Америка, Голландиядән кайткан туганнарын алып килүчеләр дә була хәтта.

— Сеңлем минем белән ни булганын башта аңлый алмады, бик елады. Соңыннан гына төшенде, бүген үзе дә дин юлында. Миң­нур минем белән күзәтелгән хәл­ләргә бер сүз дәшмәде. Хә­зер дә ярдәм сорап килү­че­ләр булса, кире борма, ди. Үзе дә җомга саен мәчеткә барырга тырыша. Балалар да башкарган эшемә ихтирам белән карыйлар. Авыл­дашлар арасында элек кабул итеп бетерә алмаучылар булса да, хәзер аңладылар шикелле, — ди Рузалия апа.

Икенче никахтан бала табарга куркып берничә ел йөри ул. Гел елагач, сабые гарип туар дип уйлый. Әмма Миңнурны да әти булу бәхетеннән мәхрүм итәргә ярамый. Үзе, балалары өчен өзе­леп торган ирен сөендерәсе килү теләге көчле була. 1995 елда Рузалия апа өченче улы Рәзилне алып кайта. Сау-сәламәт туган сабыйга әти кеше дә, Илнур белән Илназ да бик шатлана. Ә инде соң­рак үзенә сердәшче, иренә кыз бүләк итәргә теләп, дүртенчегә йөккә уза. Ләкин бу юлы да Ходай малай насыйп итә аларга. Бү­ген исә көтеп алынган төп­чекләре Ришат 8 нче сыйныфта укый. Олы уллары Илнур Казан дәүләт ветеринария академиясен тәмамлап, шәһәрдә калган. Илназ менеджер, Рәзилләре башкалада механик булып эшли икән. Илназлары узган ел гаилә корып җибәргән. Хә­зер Рузалия апа онык сөю теләге белән яна.

Үзендә булгач, көч балаларына да сирпелгән, олы улы буыннарны утырта икән.

— Хәзер минем яныма гына түгел, Илнурга йомышы төшеп килүчеләр байтак, — дип елмая әни кеше. — Ә сәләтем, һичшиксез, уртанчы улларымның берсенә кү­чәчәк. Тик әлегә бу турыда әй­тергә теләмим.

— Мәрткә китүдән курыкмадыгызмы? — дип кызыксынам.

— Быел кыш дүртенче тапкыр мәрткә киттем. Дөньяның бар пычраклыгын күр­сәттеләр. Уянгач, куркыныч, үлгәч ничек җавап бирермен икән дип уйлыйм, — ди Рузалия апа.

Дәвалау эше белән генә шөгыльләнү өчен 2002 елда мәктәпне, яраткан укучыларын калдырып китәргә мәҗбүр була ул.

— Укыту бик җаваплы эш. Ә икесен берьюлы алып ба­ру мөмкин түгел. Шуңа күңелем кушканны сайладым һәм үкенмим. Авыруларга булышу — бурычым. Яр­дәм сорап килүчене борып җи­бә­рә алмыйм. Хәтта төн­нәрен дә шалтыратучылар бар. Үземне алып китеп, китереп куючылар да шактый. Клиентларны си­шәмбе һәм җомга кабул итмим. Нин­ди генә авыру булса да, карамыйм, ерактан килсә­ләр, берәрсенә йортка кер­тәм йә үзебездә кундырам. Сишәмбе Мөхәммәд пәй­гам­бәребезнең күккә ашкан көне, ә җомга ике гаеттән дә олы бәйрәм. Бу көннәрне гыйбадәттә үткәрергә тиешбез. Аллаһка каршы барырга ярамый. Аның ярдәмен­нән, кодрәтеннән башка бе­рни эшли алмыйм. Ике тапкыр шулай бик ялынгач, җомга, сишәмбе кеше кабул итәргә туры килде. Аллаһы Тәгалә шундук кисәтте, берсендә үз кулым, икенчесендә олы улымныкы сынды, — дип сөйли ул.     

Соңгы елларда Рузалия апага эчкечелек, наркомания, бозык, күз тию белән мөрәҗәгать итүчеләр арткан икән. Моны адәм балаларының хак юлдан читкә тайпылулары, дөньяда азгынлык арту белән бәйләп аңлата ул. Динне модага керттеләр, бу да зур гөнаһ, ди Рузалия апа.    

— Беренче вакытларда дәваланырга гына түгел, сөйдергеч, бозым эшләтергә килүчеләр дә булды. Андыйларны бусагадан ук керт­мим, килеп тә йөрмә­сеннәр. Мондый гөнаһлы эш белән шөгыльләнмим, күрә­зәлек тә итмим. Аларны кешедән чыгару бик зур көч таләп итә, — ди дәвалаучы.

...Рузалия апа белән әңгәмәбезне шушы урында тәмамладык. Гөр килеп, төшке ашка уллары, ире, туганнары кайтып керде. Хуҗабикә гаиләсен түгәрәк өстәл артында үзе пешер­гән тәмле ашлары белән сыйларга ашыкты.

Сәлаховлар йорты

Сиринә Бәдретдинова | 21.05.2012

Исем:
E-mail:
Текст: