Питрәч районының Шихазда авылында күркә өмәләре гөрли. Дөресрәге, кош-кортны күпләп үстерүче, халыкны чиста ит белән тәэмин итүче Зөлфия Шәйхелисламова бу көннәрдә күркәләрен суйдырып эшкәртү, түшкәләрне урнаштыру белән мәшгуль. Әңгәмәдәшем быел 240 күркә асраган. Аларның күбесен күптән урнаштырган. Бу ялларда исә соңгы 40 ын эшкәртеп бетергән. Аның өеннән кеше өзелми. Күркә итенең өстенлеген, файдалы үзенчәлекләрен аңлаган клиентлары бәясенә карап тормый икән.

Зөлфия Шәйхелисламова гомерен йорт кошларына багышлаган. Үзе дә: “Гомер ур­тасына җиткәнне сизми дә калдым. Казан дәүләт ветеринария академиясен тә­мамлап, кулга ветеринария табибы дигән диплом алганнан бирле кош-корт арасында кайнашам. Аларның холкын, асрау нечкәлекләрен, авыруларын — барысын да беләм”, — ди.  

Зөлфия апа эшчәнлекне “Казан” кошчылык фабрикасында башлый. Анда ветеринария табибы вазыйфасын башкара. Соңрак аны Питрәч районының Шихазда авылына баш табиб, аннан “Ак барс” кошчылык фабрикасына эшкә җибә­рә­ләр. Ә дүрт ел элек, эшсез калгач, крестьян-фермер ху­җалыгын оештыра ул. 

Эш башлар өчен Зөлфия апа дәүләттән бер тиен дә ярдәм алмаган. Бүгенгә ка­дәр ирешкәннәре бары тик үз көче һәм Аллаһы Тәгалә булышлыгы белән булдырылган. Ул каз-үрдәк, бройлер, күр­кәләр асрау белән мәшгуль. Быел 240 күркә, 300 үрдәк үстергән. Чеби­ләрне исә бер көнлекләрне алып, өч-дүрт атна үстереп саткан. Даими клиентлары бар. Ин­де быелның апреленә 500 чебигә заказ җыелган. Хәзер күпләр кечкенә кош-корт үстереп мәшәкатьләнми.

Ит өчен яхшы дип, Зөл­фия апа күркәләр­нең “Биг-6” дигән төрен алып үс­тер­гән. Бик мактады.

— Алар ак төстә. Итенең төсе бераз бройлерныкына охшаган. Бер айлык күр­кәләр алган идем, аларны алты ай тәрбияләдем. Беркая чыгармадым, йорт тирәсендә генә йөрттем. Арада кайберләре 17,5 кг чиста ит бирде. Искиткеч күр­­сәткеч бит бу! Аларны са­тарга алып барганда көч­кә күтәреп чыгам, — ди Зөл­фия апа.

Күркә үстерү бик мәшә­катьле. Нәзберек кош, авыруга тиз бирешә, диләр алар хакында. Бигрәк тә баш исә­бе күп булганда. 240 күр­кәгә игътибар җиткереп бете­рер­гә дә кирәк бит әле.

Зөлфия апа бу эш белән 10 ел шөгыльләнә. КФХ булдырганчы да ул, өстәмә акча комачауламас дип, бераз үстереп саткалаган. Тәҗрибәсе җитәрлек.

— Безнең якларда күркә юк иде. Шуңа миңа Орен­бург­тан кайтардылар. Хәзер Яшел Үзәннең Осиново бистәсеннән алам. Ерак барасы түгел. Быел бер айлыкларны 300-350 сумнан алдым.

Күркәне бөтен кеше дә үстерә алмый. Авырсалар, дәвалау да кыйммәткә төшә. Алар тиз үләләр. Еш кына      1 литрлы флакон белән махсус дару алам. Шул 8 мең сум тора. Кыйммәт, тик чыгымнарсыз керем юк, — ди Зөлфия апа.

Көнлек күркәләргә 35 градус җылылык кирәк. Күр­кә җылы, коры урын ярата.

— Җылытылган идән бик яхшы, билгеле, мөмкинлек булса. Асларына салам һәм печән кибәге дә әйбәт. Ә ме­нә пычкы чүбен кулланырга ярамый. Күркәләр белештермичә аны ашыйлар. Чүп тешләренә кысыла, интегә­ләр. Аннан чирли башлыйлар, — ди Зөлфия апа. 

Күркәләренә ул дүрт ай буе комбиазык ашаткан. Аны башкортлар китереп саткан.

— Безнекенә караганда сыйфатлырак. Кошчылык фермаларында күп эшләгәч, азыкны да чамалыйм, — дип аларны тәрбияләү турында сөйләүне дәвам итте Зөл­фия апа. — Дүрт айдан үлән оны, түп — майлы орлыкларның маен сыгып чыгарганнан соң калган сыгынты, ашлык бөртеге, арпа, бодай бирдем. 240 баш булгач, яшел массаны капчыклап ташыдым. Чирәмне бик яратып ашыйлар. Кайбе­рәү­ләр авызыннан, йорттан күр­кә оча икән, ди­гәнне ишеткәлим. Ал­дында гел азык торса, беркая да китми. Печән чере­мәсен дә бик яраталар. Аны иртәнге ашка да, төш­кегә дә бирдем. Яшелчәне үз итә­ләр. Өйдә нәрсә бар, барысын да би­рәм. Рационга гел үсемлек мае кертәм. Ул кош-кортның витаминга булган ихтыяҗын канәгатьләндерә. Үсемлек маен комбиазыкка, яшелчә­ләргә болгатып би­рәм. Кайвакыт күр­кәгә үз ма­ен да кушып җи­бәрәм. Күркә асрау кыйм­мәткә төшә. Азык­­ның барысын да сатып алам. Җире булган кешегә, бәлки, җайлырактыр да. Ми­нем нибары шушы йорт тирәсендәге 10 сутыем бар.

— КФХ булдырырга ниятләгәч, ник дәүләт ярдә­мен­нән файдаланмадыгыз? — дим.

— Ярдәм сорап бардым, — ди Зөлфия апа. — Әмма анда да үз системалары шул. Чират зур. Аны еллар буе көтеп утырып булмый. Үт­кән ел администрациягә бардым. Эш башлаучы фермерларга 1 миллион 700 мең сум бирелә, дигәннәр иде. Бу хакта сүз кузгаткач: “Уйлама да, — диде Питрәч авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек бүлеге җитәкчесе. — Безнең ике кеше бар инде. Шуларга бирәбез”. Ике сүз белән бар да аңлашылды.

Мин фермерлар ассоциа­циясендә торам. “Арендага җир ал”, — дип киңәш итте­ләр. Мондый алым куркыта, ышанычлы түгел. Кеше җи­рендә эшләрмен, эшкәртермен дә соңрак куып җибәрерләр. “Алайса, кредит ал”, — дип тә карадылар. 14 %лы­ны тәкъдим иттеләр. Беренчедән, үзем теләмим. Икенчедән, намаз укучы улым, кредит алу диндә хупланмый, ди. Ярар, читенрәк булса да, үземнеке үземә җитә. Күркәдән кергән акча чебигә китә. Чебинеке — казга... Шулай көйләнде. Авыл хуҗалыгы өчен чыгарылган программалар без гади фермерларга түгел кебек.

Казандагы “Агропромышленность паркы”на да гариза язган Зөл­фия апа. Министрга да кереп сөй­лә­шеп караган.

— Бу да реаль алым түгел. Санап карадым. Чыгымнар гына да бер айга 100 мең сум тәшкил итә. Павильон 20 мең сумга төшә, моңа өстәп 15 меңгә сатучы яллыйсың, бензинга да шуннан аз чыкмый. Ветеринария кәгазе өчен айга 8500 сум, дезинфекция ясыйсы. Чыгым да чыгым... Керемне күрәсе дә юк икән, дим. Фермерларга моннан нинди файда?! Чыгымнарны каплар өчен күпме күркә сатарга кирәк?!

Зөлфия апа күркә итенең килограммын 250-300 сумга сата. 10 ел буе шуның белән шөгыльләнгәч, даими кли­ент­ларын булдырган. Аллергия чыгармый торган ит дип, балаларына алучылар да күп икән. Күркә ите диабетикларның да яраткан, үз иткән ризыгы. Тагын микоплазмоз, гистомоноздан да дәвалый.

— Өйдә үстергәнне фабриканыкы белән чагыштырып булмый. Аңа бөтен җы­лыңны бирәсең. Яхшы азык ашатасың. Шуңа хәзер, кыйм­мәтрәк булса да, күп­ләр кулдан алуны кулайрак күрә, — ди Зөлфия апа.

Ул керем-чыгымның барысын да санап күрсәтте. Бер күркә хуҗасына уртача алганда 3500 сум кертә. Иң кечкенә дигәннәре 7-8 кг бу­ла, алары ана күркәләр. Дө­рес, бу 3500 сумның якынча 50 %ы аны тәрбия­ләүгә тотылган була инде.

— Нужасы күп. Азыгы да, дарулары да кыйммәт. Санап барам. Ел саен файда кертү проценты кими. Базарларда ит бәяләре әллә ни үсми. Урнаштыру шулай ук җиңел түгел. Ә кош-корт өчен азык бәясе үсә генә бара. Киләчәктә эшләр ничек барыр, анысын уйларга да куркыта. Ул чакта керем 30 %ны тәшкил итәр. Ә куйган нужаңны, сәламәтлекне санамыйсың инде. Күркәне күтәреп төяү, бушату хатын-кыз өчен бер дә җиңел тү­гел, — ди Зөлфия апа.

Зөлфия апа тумышы бе­лән Буа якларыннан. Эш кешене кайларга гына илтми. Бүген ялгызы гы­на яши. Бердәнбер улы Илнур Бауман исемендәге МДТУның III курсында техник физика факультетында белем ала. Аңа 21 яшь.

— Улым татар-төрек лицеен тәмамлады. Русия кү­лә­мендә үткәрелгән олимпиадаларда катнашып җиңү яулады. Мәскәүдәге ике югары уку йортына үз көче бе­лән керде. Улымны укыту өчен ай саен уртача 20 мең сум китә. Башкала бәяләрен үзегез беләсез. Шуңа әле күркәләрне асрыйсы да асрыйсы. Алла боерса, килә­чәк­тә бар да җайга салыныр дип өметләнәм. Әлегә ялгызыма авыргарак төшә, — ди Зөлфия апа. — Терәгем юк. Ике аягым да ике кулым ашата. Сәламәтлек булсын!

Әңгәмәдәшем бик үткен. “Мин җен кебек”, — ди, шаяртып. Алты ел руль артында йөри. Машинасы —  “Ford­Fusion”. Аны алыштыру телә­ге белән яна.

Йорт кошларыннан тыш, кәҗәләр дә асрый. Кайчандыр алар 15 ләп булган.

— Улымны шушы кәҗәләр үстерде инде. Сөттән өзелмәдек. Әмма кешеләргә бир­­гәч, кул арты киттеме шунда, баш саны кимеде, — ди Зөл­фия апа.

Бүген ишегалдында ике генә кәҗә күренә. Аларга Маня белән Милана дип кушамат биргән.

Кошларны да онытмый икән. Алар өчен җимлек булдырган. Карабодай ярмасын пакеты белән чыгарып салган.

— Көн саен күзәтәм, кошлар килеп ашый, — ди Зөл­фия апа. — Аннары тагын өс­тим. Ярмалар гына тү­гел, кош-кортның туң маен да куйгалыйм. Үзебезне ге­нә кайгырту ярамый. Канатлы дусларны да онытмаска кирәк! 

Шәйхелисламовлар йорты

"Биг-6" күркәләре

"Түшкәләрне күтәреп чыгу авыр хәтта", – ди Зөлфия апа

Лилия ЙОСЫПОВА | 01.03.2013

Исем:
E-mail:
Текст: